شکل‌های مختلف پتاسیم خاک‌های مناطق توتون‌کاری شمال کشور

سابقه و هدف: پتاسیم یکی از عناصر غذایی ضروری و پر مصرف برای رشد و توسعه گیاه توتون می‌باشد. مقدار پتاسیم در برگ توتون همبستگی بالایی با کیفیت برگ توتون دارد و یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها جهت تعیین کیفیت برگ توتون می‌باشد. پتاسیم در خاک به ترتیب کاهش قابلیت استفاده برای گیاه شامل بخش‌های محلول، تبادلی، غیرتبادلی و ساختمانی می‌باشد.. این پژوهش با هدف بررسی شکل‌های مختلف پتاسیم (محلول، تبادلی، غیرتبادلی و ساختمانی) به همراه پتاسیم شبه کل (عصاره‌گیری شده با تیزاب سلطانی) در خاک‌های مناطق توتون‌کاری استان‌های گلستان، مازندران و گیلان انجام گرفت. مواد و روش‌ها: در مناطق توتون‌کاری هر یک از استان‌های ‌گلستان، مازندران و گیلان 3 خاکرخ حفر شد. تمام خاکرخ‌ها تشریح و بر اساس کلید سیستم جامع طبقه‌بندی خاک طبقه‌بندی شدند. شکل‌های مختلف پتاسیم (محلول، تبادلی، غیرتبادلی و ساختمانی) به همراه پتاسیم شبه کل اندازه‌گیری شده و ارتباط آنها با یکدیگر و با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها: در مناطق توتون‌کاری شمال کشور میانگین مقدار پتاسیم محلول، تبادلی، غیر تبادلی، شبه کل، ساختمانی و کل به ترتیب از صفر تا 24/38، 7 تا 513، 44 تا 1933، 70 تا 4267، 4114 تا 15607 و 4166 تا 16157 میلی‌گرم بر کیلوگرم خاک و میانگین درصد پتاسیم محلول، تبادلی، غیر تبادلی، شبه کل و ساختمانی به پتاسیم کل به ترتیب از صفر تا 32/0، 12/0 تا 41/4، 83/0 تا 96/11، 21/1 تا 72/33 و60/85 تا 96/98 متغیر می‌باشد. خاک‌های مورد مطالعه در استان گیلان کم‌ترین مقدار تمام شکل‌های پتاسیم را دارند و خاک‌های مورد مطالعه در استان مازندران از نظر شکل‌های محلول، تبادلی، غیرتبادلی و شبه کل و خاک‌های مورد مطالعه در استان گلستان از نظر شکل‌های ساختمانی و کل دارای بیشترین مقدار هستند. آزمون همبستگی شکل‌های مختلف پتاسیم با اجزای بافت خاک نشان داد که بین شکل‌های مختلف پتاسیم به جز پتاسیم محلول رابطه مثبت معنی‌دار با مقدار رس و سیلت و رابطه منفی با مقدار شن در سطح یک درصد وجود دارد. بالاترین ضریب همبستگی مقدار شن و سیلت با پتاسیم غیر تبادلی و مقدار رس نیز با پتاسیم شبه کل می‌باشد. همچنین، نتایج آزمون همبستگی نشان داد که بین تمام شکل‌های مختلف پتاسیم همبستگی مثبت معنی‌دار در سطح یک درصد وجود دارد به جز پتاسیم محلول که تنها با پتاسیم تبادلی و غیرتبادلی به ترتیب در سطح یک و پنج درصد همبستگی مثبت معنی‌دار دارد. مقایسه مقدار پتاسیم شبه کل با شکل‌های مختلف پتاسیم نیز نشان داد که پتاسیم شبه کل بین پتاسیم غیرتبادلی و پتاسیم ساختمانی قرار دارد و از نظر مقدار به پتاسیم غیر‌تبادلی بسیار نزدیک می‌باشد. نتیجه‌گیری: مقدار پتاسیم قابل دسترس گیاه (پتاسیم محلول، تبادلی و غیرتبادلی) در مناطق توتون‌کاری استان مازندران بیشتر از استان‌های گلستان و گیلان بوده و در نتیجه مدیریت کودی پتاسیم در این مناطق با هم متفاوت خواهد بود. پتاسیم شبه کل همبستگی خوبی با شکل‌های دیگر پتاسیم داشت و از آنجائیکه شامل شکل‌های محلول، تبادلی، غیرتبادلی و بخشی از پتاسیم ساختمانی است، می‌تواند نشان دهنده قدرت تامین پتاسیم خاک برای گیاه در طول دوره رشد در نظر گرفته شود که نیاز است با آزمایش‌های گلخانه‌ای و مزرعه‌ای مورد بررسی قرار گیرد.